Latijns woordenboek

Juristen spraken vroeger veel in het Latijn. Veel van die oude termen worden nu nog gebruikt. Om je wegwijs te maken hebben wij een Latijns Woordenboek samengesteld met daarin de betekenis van de belangrijkste juridische woorden en uitdrukkingen.

A – B – C – D – E – F – G – H – I – J – L – M – N – O – P – Q – R – S – T – U – V

Er staan momenteel 244 termen in deze lijst.

A

a contrario
Een stelling verdedigen door hem om te keren. Juridisch is dit geen toegestane redenering. Term uit de argumentatieleer.

a latere
Aan de zijde van.

a mensa et toro
Van tafel en bed.

ab initio
Een bepaalde status was al zo vanaf het begin. Ongeacht wat hierna plaats heeft gevonden. De inbreker was al vanaf het moment dat hij binnentrad in overtreding.

absolvo
Vrijspraak.

actio in personam
Een recht dat slechts geldt in relatie tot een bepaalde persoon. Je koopt een fiets van A. Je kunt de betaling van de fiets alleen rechtsgeldig uitvoeren door te betalen aan A.

actio in rem
Het absolute recht op een zaak.

actio pauliana
De bevoegdheid op te komen tegen de rechtshandelingen van de debiteur. Het gaat om rechtshandelingen waardoor de schuldeisers zijn benadeeld in het zich van een faillissement. Term uit het faillissementsrecht.

actio personalis moritur cum persona
Bij een strikt persoonlijke actie (bijvoorbeeld belediging) zal de zaak stoppen met de dood van de beledigde.

actio popularis
Recht van een ieder om bezwaar te maken tegen een overheidsbeslissing, ook al heeft die persoon geen persoonlijk of eigen belang. Dit recht bestaat niet in Nederland. Hier moet men een persoonlijk belang hebben voor een vordering.

actori incumbit probatio
In strafzaken moet het bewijs van schuld geleverd worden. Bij twijfel is men onschuldig.

actus non facit reum nisi mens sit rea
Voor schuld moet niet alleen de daad strafbaar zijn, ook de mens moet een schuldige geest hebben. Bij een geestesziekte, is geen schuldige geest.

actus reus
Een misdaad bestaat uit een handeling en een intentie.

ad fundum
Tot op de bodem. In het gewone spraakgebruik ook voor het helemaal leegdrinken van een glas gebruikt.

ad hoc
Eenmalig. Bijvoorbeeld een eenmalige oplossing voor een probleem. Anders dan gestructureerd iets aanpakken.

ad hominem
Een argument dat op de man speelt. De tegenwerping is niet gericht op de bewering, maar op de persoon die de bewering doet. Term uit de argumentatieleer.

ad litem
Speciaal voor deze procedure, specifiek voor een bepaald proces. Bijvoorbeeld bij het Internationaal Strafhof in Den Haag een ad litem rechter: een speciaal toegewezen rechter.

ad quod damnum
Schadevergoeding moet in verhouding staan tot de schade. Dit begrip ziet in het Amerikaanse recht op de immateriële schade.

ad rem
De spreker hield zich aan zijn onderwerp. Begrip dat wordt gebruikt om een betoog te beschrijven.

ad valorem
Belasting afhankelijk van de waarde van de goederen.

adhuc sub iudice lis est
Zolang de zaak onder de rechter is doet men geen uitspraak.

affirmanti incumbit probatio
Degene die een stelling inbrengt in een proces moet ook bewijzen dat deze juist is. Het is voor de tegenpartij voldoende te ontkennen dat de stelling juist is.

alieni juris
Niet bevoegd om zelfstandig rechtshandelingen uit te voeren. Je bent van iemand anders afhankelijk in juridische zin. Omgekeerde van sui juris.

aliter
Tussenvoegsel in een redenering.

amicus curiae
Letterlijk: vriend van de rechtbank. Dit zijn personen of instanties die geen partij zijn, maar de rechtbank hun mening of advies kunnen geven.

amoveren
Slopen, afbreken. Ook te gebruiken in de betekenis van iemand uit zijn ambt zetten.

argumentum ab auctoritate
Een argument waarbij men zich beroept op de autoriteit van degene die de uitlating deed.

argumentum ab incovenienti
Argument dat ziet op onredelijke consequenties van een bepaalde handeling.

argumentum ad absurdum
Meestal reductio ad absurdum. Doortrekken van de redenering om het ongerijmde hiervan aan te tonen.

argumentum ad captandum
Argument gericht op de emotie van de onwetende luisteraars. Richt zich op de emotie en niet op de geest. Volksgevoel aansprekend (argumentum ad captadum vulgus).

argumentum ad crumenam
Argument dat wordt ontleend aan de sprekers vermogen. Hij is rijk dus hij zal het weten.

argumentum ad hominem
Op de man spelen, drogredenering. Argument ziet op de persoon van de spreker en niet op de inhoud.

argumentum ad invidiam
Argument dat een beroep doet op afgunst, jaloezie en andere onaangename menselijke eigenschappen.

argumentum ad rem
Argument dat ter zake is in het debat.

argumentum baculinum
Argument dat zich beroept op geweld of kracht.

argumentum ex silencio
Bij gebrek aan bekende tegenspraak zou het argument waar zijn (drogreden).

audi alteram partem
Hoor en wederhoor. Hoor ook altijd de andere partij.

audiatur et altera pars
Hoor en wederhoor.

aut dedere aut judicare
Ziet op de verplichting van een staat om iemand die verdacht wordt van een strafbaar feit uit te leveren of zelf te vervolgen.

B

bona fide
Handelend vanuit zuivere motieven.

C

cadit quaestio
De zaak vervalt. Er is niet langer een rechtsvraag omdat het geschil, of de vraag is vervallen. Dat kan zijn omdat deze is geschikt of de eiser de zaak laat vallen.

causa causans
De bron van de oorzaken. Bijvoorbeeld in letselschade, de aanleiding die alles in gang zette.

causa finalis
Het doel waartoe een overeenkomst dient.

caveat emptor
Koper wees op je hoede. Een koper moet zich vooraf goed informeren voor over te gaan tot een koop. Eens gekocht blijft gekocht. Van belang als je achteraf je wil beroepen op dwaling. Dan speelt de vraag of je vooraf zelf voldoende onderzoek hebt gedaan.

certiorari
Begrip uit het Amerikaanse recht. Een zaak voorleggen aan het Hooggerechtshof. Deze beslist dan of ze de zaak in behandeling wil nemen.

ceteris omissis
Gebruik je bij een inkorting van een tekst. Je zet dit neer, waarna je de rest van de tekst weg laat uit een citaat.

committimus
Letterlijk: wij bevelen. Het gaat over mensen die de bevelen geven. Zekere personen hoeven zich niet voor lagere rechtbanken te verantwoorden. Mensen van hogere stand hoeven niet voor een eenvoudige rechtbank te verschijnen. Kwam vroeger voor, nu niet meer in het Nederlands recht.

commodum ex injuria sua nemo habere debet
Je mag geen voordeel hebben van zelf begane overtredingen.

compos mentis
Wil zeggen dat iemand zijn verstand heeft. Je gebruikt het bij strafrecht om te bepalen of iemand zijn daden en gevolgen kan overzien. Bij testamenten en levenstestamenten is het een vraag voor medici en notarissen. Iemand die niet meer kan overzien wat hij besluit, kan geen geldige juridische beslissingen meer nemen.

conditio sine qua non
Voorwaarde die bepalend was. De schade was niet ontstaan als niet aan die voorwaarde was voldaan. Veel gebruikt in letselschade. Het woord ziet op het “causaal” verband tussen oorzaak en gevolg.

consensus ad idem
Partijen zijn het eens.

constitutum possessorium
De levering van een goed dat niet in iemands bezit is, maar bij een ander.

contra bonos mores
Tegen de goede zeden.

contra proferentem
De uitleg van een onduidelijke bepaling in een overeenkomst, moet in het nadeel zijn van degene die de bepaling heeft voorgesteld. Het is een sanctie op het opstellen van onduidelijke overeenkomsten. In het bijzonder van toepassing bij algemene voorwaarden.

contradictio in adjecto
Tegenstrijdigheid in een tekst. In principe dus twee begrippen die niet tegelijk waar kunnen zijn. Taalkundig bijvoorbeeld een rond vierkant, juridisch heb je veel meer mogelijkheden.

coram judice
Rechter aanwezig. Een uitspraak of getuigenis waar de rechter in persoon bij aanwezig is. Een uitspraak ter zitting bijvoorbeeld.

coram nobis
Amerikaans recht: de bijlage die een hogere rechter schrijft bij verwijzing naar een lagere rechter. In deze schrijft men de fouten die zij constateert.

coram non judice
Wil zeggen dat het geen rechter is. Gebruikt voor: niet voor de juiste rechter.

corpus delicti
Voorwerp van het misdrijf. Formeel is dit het object waartegen het strafbaar feit is gepleegd. Zoals het huis dat in brand is gestoken. In het algemeen spraakgebruik het voorwerp waarmee het misdrijf is gepleegd. Dat is dan formeel het instrimentum delicti. Term uit het strafrecht.

corpus juris
Wetboek of verzameling wetten. Meestal gebruikt in Corpus Iuris Civilis, de verzameling regels die in het Romeins recht golden. Maar ook Corpus Iuris Canonici voor het kerkrecht.

corpus juris civilis
Eerste verzameling van losse wetten die golden voor het handelsverkeer. Het is de eerste verzameling van een reeks losse wetten en besluiten in een alomvattend wetboek. Van groot belang voor de ontwikkeling van ons recht.

cui bono
Wie heeft er baat bij, wie komt het ten goede. Wie profiteert van de overtreding of de foute handeling. In die hoek moet je dan ook de dader of veroorzaker zoeken.

culpa
Schuld. Oorspronkelijk uit het Romeins recht. Schuld in de zin van onachtzaamheid.

culpa in causa
Schuld in de oorzaak. Iemand plaatst zich in een situatie waaruit vanzelf een strafbaar feit zal voortvloeien. Hierdoor kan de dader zich niet meer beroepen op een schulduitsluitingsgrond. Voorheen ook dolus in causa.

cum confitente sponte mitius est agendum
Iemand die meewerkt bij de opsporing door vrijwillig te bekennen zou recht hebben op strafvermindering.

cum suis
Met de zijnen. In de betekenis van een gezelschap dat je aanduidt op basis van de belangrijkste persoon. Willem van Oranje c.s. betekent dan Willem van Oranje en de mensen om hem heen.

D

damnum absque iniuria
Er is wel schade, maar die wordt veroorzaakt door een handeling die in zichzelf niet onrechtmatig is. Term uit het Angelsaksisch recht.

de facto
Feitelijke situatie, in de praktijk. Dit ter onderscheid van ‘de jure’. Je geeft het onderscheid aan tussen hoe iets formeel is en hoe het in de praktijk is.

de jure
Formeel volgens het recht. In tegenstelling tot ‘de facto’. In het spraakgebruik om de tegenstelling tussen formeel en feitelijk duidelijk te maken.

de jure belli ac pacis
Boektitel van Hugo de Groot over oorlogsrecht. Het eerste boek waarin werd gesteld dat ook in oorlogen regels gelden. Je kunt dit boek gratis lezen omdat het onderdeel uitmaakt van de canon van de Nederlandse geschiedenis.

de minimis (non curat preator)
De minimis zijn kleinigheden. Europees recht: kleine steun die niet gemeld hoeft te worden bij de EU. Civiel recht: kleinigheden waarover de rechter niet hoeft of wil oordelen. Iemand die hierover procedeert maakt zich schuldig aan temere litigare.

delegatus non potest delagare
Het is niet mogelijk om een taak die aan iemand is gedelegeerd weer door te delegeren.

dictum
Eigenlijke uitspraak, kern van de uitspraak. Het ziet op de uitspraak door een rechter. Ook de benaming voor adviezen van de Raad van State.

do ut des
Voor wat hoort wat. Onderhandelingstactiek waarbij iets wordt weggegeven om iets terug te krijgen.

dolus in causa
Oorzaak van het strafbare feit. Tegenwoordig culpa in causa.

E

erga omnes
Een recht dat tegen iedereen geldt. Dat is dus anders dan een recht dat uit een contract volgt. Dat geeft je een recht ten opzichte van de contractspartij. In het volkenrecht betekent het een recht dat staten in de richting van de gemeenschap van staten als geheel hebben. Denk bijvoorbeeld aan het voorkomen van piraterij.

et uxor
En zijn vrouw. Afkorting et ux.

ex curia
Buiten rechte afdoening.

ex facto ius oritur
Letterlijk: in het recht draait alles om de feiten.

ex lege
Een interpretatie gebaseerd op de wet.

ex nunc
Beoordeling van de situatie zoals deze nu is. Bij een bezwaarschrift wordt dan bijvoorbeeld niet gekeken naar de situatie zoals deze was bij het nemen van het besluit. De rechter kijkt naar het heden.

ex officio
Besluit genomen krachtens het ambt. De bevoegdheid volgt uit het ambt.

ex parte
De mogelijkheid om een uitspraak van de rechter te verlangen zonder dat de tegenpartij hierbij aanwezig is en zelfs niet is opgeroepen. In Nederland mogelijk in IE-geschillen.

ex post facto
Met terugwerkende kracht worden feiten strafbaar gesteld.

ex relatione
Vooral in gebruik als afkorting ex rel. Binnen het Amerikaanse recht is het een gebruikelijk begrip in het procesrecht. Het betekent dan: “op basis van het relaas van”. Hierbij kan een Amerikaanse overheidsinstelling een procedure starten op basis van de belangen van een burger.

ex tunc
Beoordeling van de situatie zoals deze toen was. De rechter gaat voorbij aan eventueel daarna gewijzigde omstandigheden. Het is het tegenovergestelde van ex nunc.

ex turpi causa non oritur actio
Men kan geen rechtsgeldige handelingen baseren op een onzedelijke grondslag.

exceptio firmat regulum
Het bewijs dat de regel bestaat omdat in een specifiek geval hier nadrukkelijk van is afgeweken.

exceptio non adimpleti contractus (enac)
In het bijzonder gaat dit over de wederkerige overeenkomsten. Het recht van een der partijen bij de overeenkomst om zijn deel niet na te komen omdat de andere partij zijn deel niet nakomt. Alleen van toepassing bij zeer nauw met elkaar verbonden verplichtingen. De belangrijkste uitspraak van de Hoge Raad over dit leerstuk is het arrest Van Bommel/Ruijgrok uit 1997. Term uit het contractenrecht.

exceptio plurium litis consortium
Verweer dat niet alle noodzakelijke partijen in het geding zijn betrokken.

exequatur
Beslissing van de rechter om een vonnis uit een ander land uit te mogen voeren in het land van die rechter. Nu in gebruik in het internationaal privaatrecht (IPR).

expectant heir
Persoon die in afwachting is van een nog vrij te vallen erfenis.

expressio unius est exclusio alterius
Indien in een contract bepaalde zaken uitdrukkelijk worden benoemd, dan zijn andere zaken die niet zijn benoemd niet geregeld.

F

falsum et plane absurdum
Betekent dat iets vals en volkomen ongerijmd is.

fiat justitia et pereat mundus
Het recht moet zijn beloop hebben, tegen elke kost.

fiat justitia ruat caelum
Het recht moet altijd zijn loop hebben.

fidei commis
Erfenis waarbij van een bepaald goed een extra verplichting is gesteld. In het testament wordt bepaald dat dit niet opnieuw kan vererven, of dat het in stand moet blijven. De bekendste vorm is de tweetrapsmaking ook wel de fideï-commis de residuo.

fidei commis de residuo
De erfgenaam moet bij zijn dood het restant van de erfenis doorgeven aan een van tevoren bepaald persoon of instantie. Het staat ook bekend als een tweetrapsmaking. Het is een bijzonder vorm van de fidei commis.

fieri facias
Dwangbevel tot afgeven van goederen. Afkorting fi. fa. Term uit het Angelsaksisch recht.

forum non conveniens
Rechter verklaart zich niet bevoegd kennis te nemen van het geschil. Common Law, de rechter is van oordeel dat een andere rechter meer geschikt is kennis te nemen van het geschil.

forum privilegiatum
Bijzonder gerecht waarop bepaalde personen recht hebben. In Nederland alleen nog voor ambtsdelicten van ministers, staatssecretarissen en leden van de Staten-Generaal. Ook de militaire kamer voor strafzaken tegen militairen kan je zo beschouwen.

fraus legis
Gebruik van het recht voor een ander doel dan waarvoor het bedoeld was. In het fiscaal recht, het opzetten van constructies die op zich passen binnen het recht, maar tot doel hebben het recht te omzeilen.

G

generale dictum generaliter est interpretandum
Algemene uitspraken zeggen niets over concrete gevallen, slechts over algemene gevallen.

generalia specialibus non derogant
Men kan geen algemene rechtsregels afleiden uit specifieke gevallen.

H

habeas corpus
Een verdachte van een misdrijf moet van zijn aanklacht in kennis worden gesteld. Hij moet in levende lijve aan de rechter worden voorgeleid. Rechtsbeginsel uit het strafrecht.

hoc indictum volo
Ik trek mijn eerder gedane uitspraak terug.

I

id certum est quod certum reddi potest
Alleen dat is zeker wat ook te bewijzen valt door een derde.

igitur
Dan, nu, echter, derhalve. Veel gebruikte ouderwetse term.

ignorantia juris neminem excusat
Men kan zich niet beroepen op het niet kennen van een wet.

ignorantia legis neminem excusat
Iedereen wordt geacht de wet te kennen.

in camera
Binnenskamers, besloten bijeenkomst.

in casu
In dit specifieke geval. Meestal ook gebruikt in de betekenis van in deze zaak.

in complexa
In zijn geheel.

in dubio contra fiscum
Bij twijfel moet de rechter beslissen in het voordeel van de belastingplichtige. Het Europese Hof voor de Rechten van de Mens heeft dit erkend. Fiscaal rechtsbeginsel.

in facie curiae
Meestal gebruikt in combinatie met: minachting van de rechter. Dat kan op twee manieren, namelijk in de rechtbank en buiten de rechtbank.

in flagrante delicto
Betrapt midden in het plegen van een strafbaar feit.

in prope persona
Zelf de eigen verdediging voeren. Term uit het strafrecht.

in re
Betreft de zaak van.

inde datae leges ne fortior omnia posset
Wetten beperken de sterken en beschermen de zwakken.

injuria non excusat injuriam
Je mag niet iets fout doen, omdat een ander al een fout heeft begaan.

instrimentum deliciti
Voorwerp waarmee de misdaad is gepleegd. In het algemeen spraakgebruik noemt men dat meestal het corpus deliciti. Formeel is dat echter onjuist.

ipso facto
Het resultaat volgt direct uit het feit.

ipso jure
De gevolgen zijn een automatisch gevolg van het recht.

J

judex non calculat
De rechter rekent niet. Ziet op het beginsel dat een rechter rekenfouten kan herstellen in een vonnis. Dit zolang de rekenfout geen effect heeft op de inhoud van de uitspraak.

juncto
Wordt gebruikt om het verband in een opsomming aan te geven: artikel 1 jo. art 5. Wil dus zeggen artikel 1 in verband met (of in combinatie met) artikel 5.

juris prudentia
Jurisprudentie. Het geheel aan uitspraken van rechters. Oorspronkelijk de beslissingen van deskundigen zoals priesters in het Romeinse Rijk.

jus agendi
Het recht om een vordering in te stellen.

jus cogens
Verwijst naar algemeen geldende internationale rechtsnormen. Het is recht dat van toepassing is ook als staten het niet nadrukkelijk onderschrijven. Internationaal dwingend recht.

jus commune / ius coummune
Algemeen recht, voorloper van het burgerlijk recht.

jus de non evocando
Recht dat iemand niet mag worden afgehouden van de rechter die de jurisdictie heeft. Algemeen beginsel van behoorlijk procesrecht (art. 17 grondwet).

jus gentium
Het recht zoals dat geldt tussen staten.

jus honorum
Het recht om een ere ambt uit te oefenen. Oorspronkelijk uit het Romeins recht.

jus naturale
Staat voor alle wetten en regels die voor iedereen gelden, omdat ze universeel geldig zouden zijn.

jus promovendi
Het recht dat een hoogleraar bezit om een wetenschapper te promoveren. De graad van doctor toe kennen.

jus sanguinis
Recht van het bloed. Begrip uit het Volkenrecht. Het is recht om de nationaliteit van een bepaald land te hebben als de ouders. Je onderscheidt dit van het jus soli, waarbij je de nationaliteit van je geboorteland hebt.

jus scriptum
Het geschreven recht in tegenstelling tot het “gemaakte” recht in jurisprudentie en doctrine.

jus soli
De nationaliteit wordt bepaald door de plaats waar iemand wordt geboren. In tegenstelling tot jus sanguinis. Rechtsbeginsel uit het Volkenrecht.

jus talionis
Oog om oog, tand om tand. Naar Nederlandse normen een primitieve vorm van vergelding. Term uit het vergeldingsrecht.

justitia commutativa
Oog om oog, tand om tand.

justitia distributiva
Ieder moet onder het recht vallen.

justitia omnibus
Recht voor iedereen. Stadsspreuk van Washington DC.

L

latae sententiae
Straf of maatregel is het automatische gevolg van een delict of overtreding. Er is dus geen aparte veroordeling voor nodig. Binnen de kerk, excommunicatie, dus uit de kerk gestoten worden. Dat kan bijvoorbeeld bij abortus. Term uit het canoniek recht (kerkrecht).

lega certa
Meestal gebruikt in de samenstelling Nulla poena sine lega certa. Geen strafbaar feit zonder duidelijke schriftelijke wet. Het Lex certa principe.

lege stricta
Meestal gebruikt in de samenstelling Nulla poena sine lega stricta. Strafbare feiten kunnen niet “gemaakt” worden door ze te baseren op andere feiten die al strafbaar zijn.

lex causae
Het gekozen recht dat van toepassing is op de zaak. Bij conflicterende rechtstelsels kiest de rechter het toepasselijk recht.

lex dura sed lex
De wet kan soms hard uitpakken in individuele gevallen.

lex ferenda
Wet die nog gemaakt moet worden. Meestal gebruikt in een discussie of artikel over aanpassingen van het bestaande recht.

lex fori
Het recht van van het gerecht waar de zaak is aangebracht.

lex loci contractus
Het recht van de plaats waar het contract is opgesteld is van toepassing.

lex loci delicti
Recht van de plaats waar het schade brengende feit zich voordoet. Dit beginsel is bijvoorbeeld van belang in het verkeersrecht. Bij een aanrijding op een weg geldt het recht van het land, waar de weg is gelegen. Ongeacht de nationaliteit van de bestuurders of de voertuigen.

lex posterior derogat legi priori/anteriori
Als twee geschreven wetten of regels hetzelfde regelen, dan geldt de nieuwste. Posterioriteitsbeginsel.

lex scripta
Het in wetten neergelegde recht.

lex specialis derogat legi generali
Specialiteitsbeginsel. Als er een specifieke regel is, dan gaat deze boven de algemene regel. De gedachte is dat de wetgever anders deze regel niet zou hebben opgesteld. De lex specialis is de bijzondere regel. De lex generali is de algemene regel.

lex superior derogat legi inferiori
Superioriteitsbeginsel. De hogere regelgeving gaat voor de lagere. Een landelijke wet gaat bijvoorbeeld voor een gemeentelijke verordening.

lex uno ore omnes alloquitur
De wet is voor iedereen gelijk.

lites finiri oportent
Rechtszaken moeten binnen een redelijke termijn tot een einde komen. Niet vastgelegd in de Nederlandse wet, maar wel in internationale verdragen.

locus standi
Het recht van belanghebbenden om een gerechtelijke procedure te mogen starten en in dat verband gehoord te worden. Term uit het Angelsaksisch recht.

M

mala fide
Kwade trouw, geen oprechte bedoeling.

mala fides superveniens non nocet
Uitdrukking over goede trouw. Indien bij het begin van de verjaring goede trouw aanwezig was, dan wordt deze niet gestuit door later opkomende kwade trouw.

malum in se
Een strafbaar feit, omdat het uit zijn aard moreel strafbaar zou moeten zijn. Voorbeeld: moord.

malum prohibitum
Strafbaar feit dat niet direct moreel verwerpelijk is, maar strafbaar is omdat de wet dat zo bepaalt. Voorbeeld: door rood rijden.

mandamus
Bevel van een hoger rechtscollege aan een lager college. Term uit het Angelsaksisch recht.

mare clausum
Een zee die gesloten is voor andere staten door degene die de jurisdictie bezit. Omgekeerde van de mare liberum. Term uit het Internationaal recht.

mare liberum
Principe van de vrije handel op zee, ook vrije vaart op zee. Voor het eerst geformuleerd door Hugo de Groot. Term uit het Internationaal recht of Volkenrecht.

maxime paci sunt contraria vis et injuria
De grootste tegenstanders van vrede zijn geweld en wangedrag.

mens rea
Voorwaarde om een strafbaar feit te plegen is een vrije wil om te handelen.

modus operandi (m.o.)
De specifieke werkwijze van een crimineel.

N

ne bis in idem
Iemand kan niet tweemaal voor hetzelfde feit terecht staan. Dit uitgangspunt is ook aanvaard in het Nederlandse strafrecht.

ne exeat
Bevel dat iemand het land niet mag verlaten. Exacter gezegd dat iemand niet het gebied van de jurisdictie van de rechtbank mag verlaten.

nemo cogitur
Niemand wordt gedwongen tegen zichzelf bewijs te leveren. Beginsel in het strafrecht.

nemo dat quad non habet
Je kan niet meer geven dan je bezit. Je kan niet iets verkopen dat je niet in eigendom hebt.

nemo debet bis vexari pro una et eadem causa
Niemand zal tweemaal voor hetzelfde terecht staan. Variant op het ne bis in idem principe.

nemo in propria causa testis esse debet
Men hoeft niet mee te werken aan zijn eigen veroordeling.

nemo ius ignorare censetur
Het feit dat iemand de wet niet kent is geen excuus voor het begaan van een overtreding.

nemo judex in parte sua
Rechtsbeginsel dat niemand in zijn eigen zaak kan beslissen.

nemo plus juris ad alium transferre potest quam ipse habet
Niemand kan meer rechten overdragen dan hij bezit.

nemo tenetur ad impossibile
Niemand hoeft het onmogelijk na te komen.

nemo tenetur prodere se ipsum
Niemand hoeft bewijs tegen zichzelf aan te leveren. Dat houdt onder andere in dat je een zwijgrecht hebt. Je hoeft niet mee te werken aan je eigen veroordeling. Beginsel uit het strafrecht.

nihil possumus contra veritatem
De waarheid overwint alles.

noli-me-tangere
Zou ook de tekst van Jezus zijn tegen Maria Magdalena.

nolle prosequi
De aanklager wenst de verdachte niet verder te vervolgen. Term uit het strafrecht.

nolo contendere
Je pleit niet schuldig of onschuldig, maar accepteert een straf. Term uit het strafrecht, in het Angelsaksisch recht.

non compos mentis
Niet de geestelijke gesteldheid om verantwoordelijk te zijn voor de eigen daden.

novum
Nieuwe feiten en/of omstandigheden die van belang kunnen zijn dat de zaak opnieuw wordt beoordeeld. Het speelt bij strafrecht als iemand veroordeeld is, dan is het aan afwijking op het ne bis in idem principe. Ook bij bestuursrecht, zoals asielaanvragen kan de zaak opnieuw behandeld worden.

novus actus interverveniens
Nieuwe gebeurtenis in de keten die de aansprakelijkheid doorbreekt. Term uit het Angelsaksisch recht.

nudum pactum
Overeenkomst zonder tegenprestatie. Term uit het Angelsaksisch recht.

nulla poena sine lege scripta
Legaliteitsbeginsel. Er bestaan geen andere strafbare feiten dan die in de schriftelijke wet zijn opgenomen. Dit noemen we het “nulla poena” beginsel. Dit uitgangspunt is ook aanvaard in het Nederlandse strafrecht.

nullum crimen, nulla poena sine praevia lege poenali
Er zijn enkele varianten op het nulla poena beginsel. Het komt er steeds op neer dat iemand geen strafbaar feit kan begaan dat niet eerst in de wet als strafbaar feit is aangemerkt.

nunc pro tunc
Handeling die nu wordt uitgevoerd, maar eigenlijk in het verleden had moeten worden gedaan.

O

obiter dictum
Toevoeging aan bijv. een vonnis waarin de rechter zijn mening geeft over een bepaalde rechtsvraag zonder dat dit invloed heeft op de uiteindelijke beslissing. Het is een toevoeging ten overvloede.

onus probandi
Bewijslast, dat wil zeggen dat als de partij die de bewijslast heeft zijn stelling niet kan bewijzen, dat hij dan geen gelijk zal krijgen. Bewijslast in het strafrecht: dat de verdachte het gedaan heeft.

opinio consentanea
Instemmende mening, ook wel als stemverklaring afgegeven.

opinio juris
Algemeen heersende juridische opvatting. Dat wat onder beoefenaren van het recht als algemeen gangbaar wordt geacht. Vooral van belang in het internationaal recht.

P

pacta sunt servanda
Algemeen rechtsbeginsel dat eenmaal gemaakte afspraken moeten worden nagekomen.

paritas creditorum
Alle crediteuren zijn gelijk. Dit beginsel kan aangetast door zekerheidsrechten of bepaalde wettelijke regels. Zo heeft de Belastingdienst voorrang op andere schuldeisers. Term uit het faillissementsrecht.

pecunia non olet
Geld stinkt niet, het maakt niet uit hoe je je geld verdient.

per incuriam
Uitspraak van een hogere rechter, die duidelijk in strijd is met wetgeving of geldend recht en daarom door de lagere rechters niet gevolgd hoeft te worden. Term uit het Angelsaksisch recht.

per se
In combinatie met datgene wat “op zich zelf” een bepaalde betekenis heeft.

persona non grata
Betekent dat iemand niet welkom is. Ook diplomaten kunnen op die manier niet welkom zijn in een bepaald land. Het kan een juridische sanctie zijn als bijkomende straf. Term die onder andere wordt gebruikt in het vreemdelingenrecht.

petitum
Onderdeel van een dagvaarding of memorie van eis waarin staat wat de eiser van een gedaagde vordert.

prima facie
Beoordeling op het eerste gezicht zonder uitgebreide onderbouwing.

pro bono publico
Werken voor de goede zaak zonder financiële vergoeding. Professionele dienstverleners, zoals advocaten werken vrijwillig en onbetaald voor liefdadigheid.

pro deo
Werken voor niets. Diensten die zonder financiële beloning worden uitgevoerd. In Nederland term voor gefinancierde rechtshulp. Komt voort uit de gedachte dat dergelijke werkzaamheden uiteindelijk door God worden beloond.

pro forma
Een pro forma zitting voorkomt dat een verdachte moet worden vrijgelaten. Er is geen inhoudelijke behandeling van de zaak. Term uit het Strafrecht.

pro tempore (pro tem)
Tijdelijke vervanging van een voorzitter.

productum sceleris
Opbrengst voortgekomen uit een misdrijf. Dit gaat verder dan de directe opbrengst. In Nederland probeert men dit te beperken met de zogeheten Plukze wetgeving.

Q

qui facit per alium facit per se
Opdrachtgever die via een ander iets uitvoert (doet dit voor het recht zelf). Term uit het Straf- en privaatrecht.

quicquid plantatur solo, solo credit
Datgene wat aard en wortelvast is behoort tot de grond. Hiermee is de eigenaar van de grond de eigenaar van dat wat er op groeit. De bomen op het land zijn van de landeigenaar.

quid pro quo
Voor wat hoort wat. Bij een overeenkomst is er altijd een tegenprestatie. Term uit het Verbintenissenrecht.

quod non
Conclusie bij een bewijs, waarmee wordt aangetoond dat iets niet het geval is.

quorum
Minimum deel van een groep dat aanwezig moet zijn om een stemprocedure geldig te laten zijn.

R

ratio decidendi
Toepasselijke rechtspraak waarop het vonnis is gebaseerd. Term uit het Angelsaksisch recht

rebus sic stantibus
Indien de omstandigheden wijzigen ten opzichte van het moment waarop het verdrag werd gesloten, kan een Staat zich terugtrekken uit het verdrag. Rechtsbeginsel uit het internationaal of verdragenrecht.

reductio ab absurdum
Hiermee wordt bewezen dat een stelling niet waar is, door aan te tonen dat men een absurde conclusie kan trekken als het wel waar zou zijn.

reformatio in peius
De burger is slechter af door bezwaar of beroep aan te tekenen dan daarvoor. In het Nederlandse bestuursrecht geldt het beginsel dat burger er niet slechter voor mag komen te staan door bezwaar of beroep. In het Nederlandse strafrecht geldt dit beginsel niet. Bij een hoger beroep loop je het risico dat je een hogere straf krijgt.

rei vindicato
De rechtsactie rei vindicato komt van de eigenaar. Degene die stelt eigenaar te zijn vordert zijn goed terug bij de bezitter. Juridische begrip tegenwoordig is revindicatie. De leasemaatschappij die de auto terugvordert. De auto is dan rechtmatig bij de bezitter, de eigenaar vordert die terug.

res judicate
Zaken waarover een rechter heeft besloten niet opnieuw voor een beslissing mogen worden voorgelegd.

res nullis
Zaak van niemand. Goederen die niet aan iemand toebehoren, bijv. omdat iemand ze heeft weggegooid. Kan ook bewust afstand van zijn gedaan, zoals bij een scheepswrak.

restitutio ad integrum
Herstellen van schade alsof de schade nooit heeft plaatsgevonden.

S

sine die
Uitstel zonder een nieuwe dag aan te wijzen.

sine qua non
Essentieel onderdeel in een keten.

stare decisis
Eerder gedane rechterlijke uitspraken zijn bindend voor latere rechters. Geldt niet in het Nederlands recht. In sommige landen gelden eerder gedane uitspraken door een rechter als bindend voor latere rechters.

status quo
Bereikte toestand die gehandhaafd dient te worden.

sub judice
Men onthoudt zich van commentaar zolang in een zaak nog door de rechter moet worden beslist.

subpoena
Oproeping door de rechtbank van een persoon. Niet verschijnen is strafbaar.

sui generis
Theorie, gedachte of anderszins dat niet past in de bestaande kaders.

sui juris
Zelfstandig bevoegd in het recht om bepaalde rechtshandelingen te kunnen uitvoeren. Omgekeerde van alieni juris.

T

temere litigare
Lichtvaardig procederen. Een proces voeren zonder dat daar een belang bij is. Te snel of niet belangrijk. Vaak ook gebruikt bij een procedure die alleen maar voor de procedure is gestart.

terra nullius
Terrein dat aan niemand toebehoort. Ten tijde van de kolonisaties: land dat niet toebehoorde aan beschaafde volken. Filosofische stroming die het innemen van een land rechtvaardigde.

testes ponderantur, non numerantur
Niet het aantal getuigen is bepalend, maar hun gewicht.

testimonium de auditu
Verklaring die niet op eigen waarneming is gebaseerd. In het strafrecht afgekort tot een “de auditu verklaring”. Een bericht uit de tweede hand hebben. Niet van de bron afkomstig. Getuige was niet de bron. Letterlijk vertaald is het van horen en zeggen. De Hoge Raad heeft dit bewijs in 1926 goedgekeurd: ECLI:NL:HR:1926:BG9435 (Auditu-arrest).

traditio brevi manu
Vorm van levering. De verkrijger is reeds de houder van het goed. De zaak hoeft niet overgedragen te worden.

traditio longa manu
Levering van een goed dat zich niet in handen van de verkoper of de koper bevindt.

tu quoque
Drogredenering (jij-bak) in een discussie. In plaats van op het argument in te gaan maak je de andere spreker een verwijt om hem in diskrediet te brengen. Het zou afkomstig zijn van Julius Cesar, die de bekende tekst gebruikte tegen Brutus toen hij werd vermoord.

U

uberrima fides
Angelsaksisch beginsel dat partijen bij een verzekering elkaar tot het uiterste moeten vertrouwen.

ubi lex non distinguit, nec nos distinguere debemus
Geen onderscheid voor de wet. Dat wil zeggen dat ook wij geen onderscheid zouden moeten maken.

ultra vires
Handeling die wordt uitgevoerd buiten de bevoegdheid die een orgaan heeft. Meestal een overheidsorgaan dat buiten de bevoegdheid treedt. Je kunt het zien als onbevoegde vertegenwoordiging.

unus iudex
Letterlijk: alleen rechtspraak. Het rechterlijk college bestaat uit slechts één rechter. Een voorbeeld is de Nederlandse kantonrechter.

unus testis nullus testis
Op alleen de getuigenis van één persoon kan geen veroordeling volgen. Zijn woord tegen mijn woord. Er moet dus altijd een tweede getuige zijn of andere bewijsmiddelen die de getuigenis onderbouwen. Term uit het strafrecht.

uti possidetis
Als een nieuwe staat wordt opgericht, dan houdt die de grenzen van de oude staat, deelstaat of provincie. Rechtsbeginsel uit het internationale recht.

V

verbatim
Woordelijk.

veto
Ik verbied. Het recht van een eenling om een collectief besluit tegen te houden. De consuls hadden het recht wetten tegen te houden. Eerste persoon enkelvoud in de onvoltooid tegenwoordige tijd van “vetare”. Term uit het Romeinse recht.

vidimus
Letterlijk: wij hebben gezien. Het betekent dat een vorig document of toezegging integraal onderdeel uitmaakt van deze uitspraak of akte.

vulgo dicitur
In de volksmond. Een mogelijke afwijkende betekenis van een begrip.